Kültür kelimesi, zirai bir kavram olan ve toprağı sürmek, ekmek, yetiştirmek anlamına gelen ve kaynak olarak Yunanca “colere” kelimesinden İngilizceye geçen “Cultivate” kelimesinden türeyen bir kelimedir (Pheysey,2002:3-4). Kültür, tarihsel, toplumsal gelişme sürecinde oluşan bütün maddi manevi değerler ile bunları oluşturmada, sonraki nesillere iletmede kullanılan, insanın doğal ve toplumsal çevresine egemenliğinin ölçüsünü gösteren araçların bütünü, hars ve ekindir (TDK,2013).
Okul kültürü, inançlar, değerler, gelenekler, davranış kalıpları, iklim ve çevre gibi farklı değişkenlerden oluşmaktadır. Okul kültürü kavramı yeni değildir. Williard Waller, 1932 de “Her okulun kendine göre bir kültürü vardır. Bunlar, şahıslar arası karmaşık ritüeller, gelenekler, rasyonel olmayan cezalar, ahlaki davranışlardır. Gerçekçi olmayan savaşlar, takım faaliyetleri, sıra dışı törenler gibi bazı oyunlar. Bazı gelenekler okullarda gözlemlenir” diyerek bugünkü okul kültürüyle örtüşen çıkarımlarda bulunmuştur.
Okul kültürü, okulda bulunan tüm bireyleri aynı hedefler doğrultusunda seferber eden ve okuldaki tüm eylemlerin arkasında bulunan görülmeyen bir güçtür. Kültür, okul bireyleri için neyin önemli olduğunu, nasıl düşünmeleri ve hissetmeleri gerektiğini ve nasıl davranacaklarını belirler ve yönetir (Turner&Crang,1999:1-14).
Okul kültürü, aynı zamanda okulunda içinde olduğu kültürü yansıtır. Öğrencilerin, öğretmenlerin ve diğer çalışanların motivasyonunu ve başarısını etkiler. Öğrencilerin öğrenmesine değer veren okullardaki kültürün ortak özelliklerinin; paylaşılan amaç ve değerler, sürekli öğrenme ve gelişme ile ilgili normlar, işbirliğine önem veren meslektaş ilişkileri, ortaklaşa problemleri çözmek için fırsatların aranması ve deneyimlerin kıskançlık duyulmadan paylaşılması gibi boyutlardan oluştuğu gözlemlenmiştir (Zhu&Li,2011). Öğrencilerin başarısına endekslenmiş bir okul kültürü sayesinde öğrenci başarısının arttığı gözlemlenmiştir.
Okul kültürünün temelleri bazı sorulara verilecek cevaplarla daha sağlam belirlenebilir (Caldwell &Spinks,1992). Bu sorular:
1- Eğitimin amacı nedir?
2- Bu amaçlara ulaşmada okulun rolü nedir?
3- Okulun eğitim programlarında hangi tür bilgi, beceri ve tutumlara değer verilmektedir?
4- Okul ile içinde yer aldığı toplum ve yönetim arasındaki ilişkiler nasıldır?
5- Okul öğrencilerin ihtiyaç ve beklentilerini ne ölçüde karşılamaktadır?
6- Bir öğrenci nasıl öğrenmelidir?
7- Okul içindeki bireylerden hangi tür davranışlar ve ilişkiler arzulanmaktadır?
Okul kültürü, milli ve manevi değerler, öğretim ve öğrenme felsefesi, başarıyı ve kusursuz bir insan yetiştirme ideolojisi temelli somut olmayan temellere toplumla etkileşime girerek somut ifadeler ve semboller kullanılmasıyla oluşur. Okul kültürünün oluştuğu amaçlar ve hedefler, program, dil, metaforlar, başarı veya fedakarlık hikayeleri, kahramanları ve yapılarıyla kavramsal veya sözel olarak, ritüeller, merasimler, öğretme ve öğrenme, operasyon süreçleri, kural ve düzenlemeler, ödül ve cezalar, sosyal ve psikolojik destekler, aile ve toplum etkileşimleri gibi davranışsal olarak, tesis ve ekipmanlar, hatıratlar, şeref defterleri, arma ve sloganlar, üniformalar gibi görsel ve maddi semboller gibi göstergelerle anlaşılır.
Okul Kültürü ve Performans:
Etkili okullar, örgütün kahramanları, inançları, değerleri, gelenekleri, tören ve seremonilerine dayalı olarak oluşan güçlü bir örgütsel kültüre sahiptirler. Etkili okulun en önemli göstergesi okul çalışanlarının her yönüyle yüksek performans göstermesidir (Deal & Kennedy, 1983). Yüksek performans odaklı kültürün özellikleri aşağıdaki gibidir:
Çalışanların güveninin kazanılması adına
· Başkalarının onuruna saygı
· Birbirlerinin yeteneklerine güvenme
· Birbirlerine önem verme
· Bütünlük: Biz duygusuna önem verme
Duygusal zeka kültürü yerleştirme adına
· Değerlere sahip olma ve bütünlük
· Birbirini dinleme ve danışarak iş yapma
· Aşağıdan yukarıya stratejisi uygulama yani bireylerin düşüncesini gerçekleştirmeye çalışma
Derin ve güçlü paylaşılan amaçlar adına
· Ortak değerler ve inançlar
· Odaklanmalar ve davranışlar
· Tören seremoni ve hikayeler
· Ağlar
Okullarda performansı artırmak için politika ve prosedürler üretmek yerine bireyleri değerler ve normlar etrafında toplamalıyız. Belirli gelenekleri takip etmek yerine üretkenliği ön plana çıkarıp sınırları kaldırmalıyız. Performans kriterleri belirlemek yerine bireylerin ufkunu açacak hikayeler ve metaforlarla motive etmeliyiz. Yönetmek yerine liderlik yapmalıyız. Hiyerarşik yönetim yerine liderlik ilişkilerine önem vermeliyiz. Öğretime odaklanmak yerine bireylerin (öğrenci, öğretmen ve çalışanlar) öğrenmesine ve gelişmesine önem vermeliyiz. Bireyleri kontrol etmek yerine güveni tesis etmeliyiz. Emirlere uyuyormuş gibi yapılan dışsal motivasyon yerine bireyin kendini kontrol edeceği içsel motivasyona önem vermeliyiz. Bireyler deha bile olsa bireysellik yerine işbirliğini, ortak iş görmeyi ön plana çıkarmalıyız. Sayıların elbet önemi vardır ama sayı yerine kaliteyi ön plana çekmeliyiz. Dışa dönük hesap verme yerine içten kendine hesap veren bireyler yetiştirmeliyiz. Sayısal gruplar oluşturmak yerine kabiliyetlerine göre problemleri çözebilecek takımlar kurmalıyız.
Okul Kültürü ve Liderlik:
Lider, grup üyeleri tarafından hissedilen, ancak netleşmemiş ortak düşünce ve arzuları, benimsenir bir amaç biçiminde ortaya koyan ve grup üyelerinin gizil güçlerini bu amaç etrafında etkinliğe geçiren kimsedir (Celep,2004). Etkili liderlik, güçlü öğrenme ve performans kültürüne sahip bir okulun belki de en önemli özelliğidir. Okul yöneticisinin kültürel liderliği, okuldaki öğretmen ve öğrencilerin daha uygun bir okul kültüründe çalışmalarına olanak sağlar. Liderler önemli toplumsal değişimleri ve eğilimleri sezebilmelidir. Lider olarak müdürler, okul kültürünün şekillenmesi adına çok farklı roller üstlenirler. Bu roller teknik ve sembolik olarak iki ana başlıkta incelenmiştir. Bunlar:
Teknik roller
1- Örgütsel planlamacılık
2- Kaynak sağlayıcılık
3- Program koordinatörlüğü
4- Personel ve diğer unsurların denetçiliği
5- Bilgi ve fikirlerin dağıtıcılığı
6- Anlaşmazlık veya çatışma çözücülüğü
7- Okulun koruyuculuğu
8- Karmaşık sorunları sistematik yaklaşımlarla çözen analist
Sembolik roller
1- Geçmişteki hikayeleri araştırma (tarihçilik)
2- Mevcut norm ve değerleri ortaya koyma (Antropoloji)
3- Temel amaçları dile çevirme (Vizyoner)
4- Semboller ve simgeler ile değerler üzerine dikkat çekme.
5- Şekillendiricilik. Ritüeller, gelenekler ve seremonilerle okul kültürünü şekillendirme.
6- Kullandığı dil ile temel değerleri ve amaçları dile getirme( Şairlik)
7- Sosyal olaylarda kilit rol oynama (Aktörlük)
8- Örgütsel çatışmalarda ortaya çıkan yaraları sarma (Doktorluk)
Bu roller çok kritiktir ve yerinde ve zamanında üstlenilmelidir. Her müdür bütün rolleri mutlaka üstlenir. Hazır olması gerekir.
Pheysey, D. C. (2002). Organizational cultures: Types and transformations. Routledge.
TDK. (2013). Güncel Türkçe Sözlük. 18.04.2013 tarihinde http://www.tdk.gov.tradresinden alındı.
Turner, J., & Crang, C. (1996). Exploring school culture. Centre for leadership in learning, 1-14.
Zhu, C., Devos, G., & Li, Y. (2011). Teacher perceptions of school culture and their organizational commitment and well-being in a Chinese school. Asia Pacific Education Review, 12(2), 319-328.
Caldwell B & Spinks J 1992. Leading the Self-Managing School. London: The Falmer Press.
Deal, T. E., & Kennedy, A. A. (1983). Culture and school performance. Educational leadership, 40(5), 14-15.
Celep, C. (2004). Dönüşümcü liderlik [Transformational leadership]. Anı Yay. Ankara, Turkey.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder